گئجه لر دوزولور ساپا فیکیرلر،

یورغانیم داش اولور ، دؤشییم تیکان

سحرلر گؤزومو آچیب دونیایا

قالخماق ایسته میرم هئچ یاتاغیمدان

یاتماق ایسته ییرم ، یاتماق ، باخ ائله

گؤزومو زیلله ییب تاوانا باخیم

من هانسی آرزونون تلاطومو یله

اینیمی گئینیب ، قاپیدان چیخیم ؟

قاچیرام - قاچیرام سحرلر منه

بیر دئین اولماسین :صاباحین خئیر

آخی ، صاباحینی ایتیرن یازیق ،

صاباحدان شر اومور ، خئیر ایسته میر

................................

چنگیز آیتماتوف نویسنده ی نامدار قیرقیزستان در رمان ( روزی برابر یک قرن) بر اساس یک افسانه، آدمهائی را به تصویر می کشد که مبدل به مانقورت شده اند. منظور از مانقورت، انسانهائی هستند که با هویت ملی خود بیگانه شده و بمثابه ستون پنجم دشمن بر علیه منافع ملی خود عمل می نمایند.(او مانقوت را این گونه توصیف  میکند:مانقورت ازخود بی خبر بود. نمیدانست ازکدام قبیله وازچه تباری است. نام پدرومادر خودرا نمیدانست.دوران کودکیش را بخاطر نمیاورد.چیزی ازگذشته نمیدانست واز شکنجه وبلایی که بر سرش اورده بودند خبر نداشت. نمی دانست که از"من" خود دور شده است چنین برده ای برای ارباب خود امتیازات فراوان داشت انسانی بود مطیع وبی آزار. هرگز زبان به اعتراض نمیگشود هرگزبه فکر فرار نمی افتاد. برای برده داران خطری بالاتر ازعصیان بردگان وجود نداشت. روح هر برده ازاندیشه عصیان لبریزاست حال انکه مانقورت موجودی استثنایی بود وخیال شورش ونافرمانی نداشت...)
چنگیز آیتماتوف برای نشان دادن عمق تراژدی، مردی را به تصویر می کشد که قادر به شناختن مادرش نمی باشد حتی او را دشمن پنداشته و به قصد کشتن او تیری از کمانش رها می کند و او را می کشد.
در واقع مان قورت کسی است که ازخویش خود بیگانه شده و هیچ وابستگی فرهنگی به قوم خود احساس نمی کند . او به راحتی زبان مادری و حتی مام میهن و مادر حقیقی خود را در جای  جای گفتارش به تحقیر و تمسخر می گیرد و فرهنگ خودی را نفی و به فرهنگ بیگانه به دیده احترام فوق العاده می نگرد و در این کار آنقدر پیش می رود که حتی حاضر می شود طبق افسانه به دستور ارباب، قلب مادر خود را نیز نشانه ی تیر کند و او را از پای درآورد بدون اینکه خم به ابرو بیاورد یا متاثر گردد  . بدین جهت مان قورت یک بی اصل و نسب کامل است که بیشتر به کوبیدن مظاهر و منافع ملی خود می پردازد  .
واژه "مان" در ترکی غیر از معنی مثل و مانند در ترکیب ترکمان (ترک مانند) و ائلمان (ائل مانند) معنی عیب و نقص را نیز در خود دارد و مان قورت  در حقیقت مفهوم "گرگ ناقص" یا به بیان واضحتر "انسان ناقص" را در قاموس ترکان افاده می کند  . با توجه با اینکه در این قاموس بوز قورت بعنوان انسان کامل و اصیل است لذا مان قورت بعنوان انسان ناقص تلقی می گردد . به عبارت دیگر مان قورت به معنی "گرگ ننگین" یا "انسان ننگین" است. این ننگ بیشتر گریبان گیر همان بوزقورتهاست که اسیر دشمن شده و بعد از شستشوی مغزی به ننگ ایل و تبار و جامعه و ایدئولوژی خود بدل می شوند  .در شکل جدید مان قورتها در رسانه های گروهی وادار به مصاحبه بر علیه ایدئولوژی قبلی خویش می گردند  .
افسانه مان قورت در مورد منشا و چگونگی مان قورت شدن بوز قورتها سیر مسخ آنان از گرگ کامل (انسان کامل) به گرگ ناقص (انسان ناقص) را به تفصیل چنین بیان می کند  .
روز و روزگاری در صحرای "ساری اؤزیه" آسیای مرکزی اقوام مختلف زندگی می کردند  . یکی از این اقوام قوم ترک نایمان بود  . نایمان ها دشمنانی به نام " ژوان ژوان"ها داشتند  . ژوان  ژوان ها مبتکر مان قورت گردانیدن اسرای خود بودند  . آنها اسیران جوان قبیله نایمان را گرفته و طی شکنجه های سخت و طاقت فرسا حافظ تاریخی آنان را مختل کرده و از آنها فردی بی بند و بار نسبت به قوم و قبیله خود می ساختند  .
مان قورتها طوری تربیت می شدند که تنها دستورات ارباب خود را مثل روبوت، و آدم آهنی ها بکار می بستند اگر ارباب مان قورت می گفت پدر و مادرت را بکش در چشم بهمزنی بدون هیچگونه ترحمی آنان را به قتل می رساندند  .
افسانه می گوید : در منطقه ساری اؤزیه چاههای زیادی وجود داشت و همه جا سرسبز و خرم بود ولی ناگهان قحطی بزرگی اتفاق افتاد و اقوام ساکن در آن صحرا به جاهای دیگر کوچ کردند  . قوم ژوان  ژوان ها نیز که مبتکر شستشوی مغزی جوانان بودند مجبور به کوچ گردیده بسوی رود ادیل (اتیل)- که همان ولگا باشد- رفتند. آنها چون به لعنت و نفرین الهی  به جزای مان قورت کردن جوانان  دچار شده بودند موقع گذر از روی آبهای یخ بسته ولگا همگی از کوچک و بزرگ و انسان و حیوان با شکسته شدن یخها به عمق آبها  مثل فرعون- فرورفته و از روی زمین محو و نابود شده به جزای خود می رسند  .
افسانه در مورد چگونگی مان قورت سازی ژوان ژ وان ها می گوید : ژوان  ژوان ها وقتی کسانی را اسیر می گرفتند آنها را به صحرا برده موهای سرشان را از ته می تراشیدند، بعد شتری را سر بریده و از پوست گردن شتر  که از سفت  ترین قسمت پوست شتر است  قطعاتی را جدا کرده و بلافاصله به سر اسیر  چسبانیده ، آنرا محکم می بستند  . بعد از این کار دستبند و پای بند اسیران را محکم کرده آنها را در زیر آفتاب سوزان رها می کردند .
بعد از مدتی موی سر آنها رشد کرده و چون جایی برای رشد خود نمی یافتند برگشته بتدریج داخل مغز اسیر می شدند  . در این موقع بیشتر جوانان تاب تحمل این غذاب را نیاورده فوت می کردند ولی آنهایی که می ماندند در اثر برخورد موها با سلولهای حافظه تمام خاطرات گذشته خود را از دست داده و تنها مهارت های آنان در تیراندازی می ماند  . آنها به دستور ارباب خود هر کس را که دستور می داد بلافاصله تیرباران می کردند  . چون از بین ده اسیر یک اسیر مان قورت شده و بقیه می مردند لذا ارزش یک مان قورت  ده برابر یک غلام بود و اگر کسی مان قورت کسی را می کشت مجبور به پرداخت جریمه سنگین می شد  

خلاصه افسانه مانقورد:

روزی پسر جوانی بنام "ژول آمان" (یول آمان) فرزند پیرزنی بنام "نایمان آنا" برای گرفتن انتقام خون پدر خود از ژوان  ژوان ها که در جنگ با آنان کشته شده بود  به اتفاق سایر جوانان قبیله نایمان به ژوان ژوان ها حمله کرده و بعد از جنگی قهرمانانه اسیر می شود. ژوان ژوان ها او رامان قورت کرده و به چوپانی گله های خود می گمارند. "نایمان آنا" برای نجات پسرش به منطقه ژوان  ژوان ها رفته و پسر خود را می بیند که چوپان گله شده است. مادر به فرزند نزدیک شده و اسمش را می پرسد. پسر جواب می دهد که نامش مان قورت است. مادر در میان حسرت و ناامیدی از پدر و مادر و ایل و تبارش می پرسد. پسر جوان تنها یک جواب دارد آنهم: من مان قورت هستم. مادر سعی می کند حافظه ی پسر جوانش را به کار بیاندازد. "چنگیز ایتماتف" - نویسنده معروف قرقیزی - در همان رمان "روزی به درازی قرن" بقیه ماجرا را چنین به رشته قلم می کشد که مادر خطاب به پسرش می گوید: اسم تو ژول آمان است می شنوی؟ تو ژول آمان هستی. اسم پدرت هم دونن بای (Donan bay) است پدرت بادت نیست؟ آخر او در زمان کودکیت به تو تیراندازی یاد می داد. من هم مادر تو هستم، تو پسر من هستی، تو از قبیله نایمان هستی متوجه شدی؟ تو نایمان هستی
او (مان قورت) با بی اعتنایی کامل به سخنان مادرش گوش می داد. گویی اصلا این حرفها ربطی به او ندارد
نایمان آنا باز دوباره تلاش کرد که حافظه پسرش را بکار بیاندازد لذا با التماس گفت:
 اسمت را بیاد بیاور... ببین اسمت چیست مگر نمی دانی که پدرت دونن بای است؟ اسم تو مان قورت نیست ژول آمان است. برای این اسمت را ژول آمان گذاشته ایم که تو در زمان کوچ بزرگ نایمان ها بدنیا آمدی. وقتی تو بدنیا آمدی ما سه روز تمام کوچ خود را متوقف کردیم.
"نایمان آنا" برای اینکه احساسات پسرش را تحریک کند و او را به یاد کودکی خود بیاندازد برایش ترانه و لالایی و بایاتی می خواند ولی هیچ تاثیری در پسر جوان نمی کند. در این موقع ارباب ژول آمان پیدا شده و نایمان آنا از ترس او پنهان می شود. ارباب ژول آمان از او می پرسد آن پیرزن به تو چی می گفت؟ ژول آمان می گوید او به من گفت که من مادرت هستم. ارباب ژل آمان می گوید تو مادر نداری تو اصلا هیچ کس را نداری فهمیدی، وقتی آن پیرزن دوباره پیشت آمد او را با تیر بزن و بکش. او بعد از دادن "حکم تیر" به دنبال کار خود می رود. نایمان آنا وقتی می بیند او رفت از مخفیگاه خویش خارج شده می خواهد که دوباره حافظه تاریخی و قومی و خانوادگی پسر جوان را بکار بیاندازد لذا به او نزدیک می شود. اما ژول امان با دیدن نایمان آنا بدون هیچ ترحمی در اطاعت کورکورانه از دستورات اربابش قلب مادرش را نشانه گرفته و او را از پشت شتری که سوارش شده بود سرنگون می سازد. قبل از اینکه پیکر بی جان نایمان آن به زمین بیفتد روسری او به شکل پرنده ای بنام دونن بای درآمده و پرواز می کن. گویی این پرنده روح نایمان آنا را در جسم خود دارد. از آن زمان پرنده ای در صحرای ساری اؤزیه پیدا شده و به مسافرین نزدیک گردیده و دایماً تکرار می کند:
"به یاد آر از چه قبیله ای هستی، اسمت چیست؟ اسم پدرت دونن بای است، دونن بای، دونن بای"
پیکر بی جان نایمان آنا در محلی که بعدها بنام او به قبرستان "آنا بیت" معروف گردیده به خاک سپرده می شود. پسر مان قورت او حتی برای گرامی داشت خاطره مادر بر سر قبر او نیز حاضر نمی شود چراکه او خود را بی  پدر و مادر و بی اصل و نسب می دانست.
در ایران استبداد زده آندسته از نظریه پردازان فارس که از سیاست یکسان سازی ملتها در ایران حمایت می کنند برای ملل غیر فارس هویت ساختگی تراشیده اند و تقریبا ٨٥ سال است این هویت ساختگی برای نفی موجودیت ملل غیر فارس در ایران تبلیغ می شود. متاسفانه در آوریل سال ١٩٢٦ رضا میر پنج در نتیجه کوتادی نظامی خود را پادشاه ایران خواند. او به چند گانگی ارزشهای انسانی اعتقاد نداشت از اینرو سیاست اصلی حاکمیت وی یکسان سازی ملل ایران بود. برای رسیدن به این منظور ملل ساکن غیر فارس از جمله آذربایجانیها، بطور سیستماتیک از طریق رسانه های گروهی، تعلیم وتربیت مورد شستشوی مغزی واقع شدند... تقریبا در طول ٨٥ سال یعنی از بدو پیدایش رژیم پهلوی تا کنون که جمهوری اسلامی بر سر کار است در ایران سیاست یکسان سازی ملل دنبال شده است و در نتیجه این سیاست، تعدادی از آذربایجانیها با هویت ملی خود بیگانه شده اند وگاهی تا آنجا پیش می روند که بر علیه منافع ملی آذربایجان عمل می کنند... فردی که مورد شستشوی مغزی واقع شده است دو هویت متضاد را با خود حمل می کند. برای مثال یک مانقورت آذربایجانی بجای نژاد ترک، خود را از نژاد آریائی می داند و زبان ترکی آذربایجانی را زبان آذری می شمارد. در واقع در تبین هویت ملی خود فرق اساسی با فارسها ندارد... چنگیز آیتماتف در رمان "روزی برابر یک قرن" به زیبائی عمق سقوط مانقورتها را با کلمات به تصویر می کشد. او به ما به خوبی نشان می دهد که چگونه فرد مانقورت ممکن است تا آنجا پیش رود حتی مادر خود را نشناسد و تیری به قصد کشتن او از کمانش رها کند و او را بکشد....ایران از نقطه نظر اطلا عات پروسه ای بالنده را طی میکند و سیاست یکسان سازی ملتها در ایران دیر یا زود محکوم به شکست می باشد... بابک آذری حقوقدان
همان طور که گفته شد در پایان رمان (یک روز به اندازه یک قرن) مانقورت مادر خود را نشناخته و او را کشت در این رمان کسانی که فرزندانشان به مانقورت تبدیل شده بود به ناچار فرزند خود را به کل فراموش میکردنن و بنا را بر این می گذاشتند که فرزندشان مرده است اما از میان این خانواده ها مادری پیدا شد که نتوانست فرزند خود را فراموش کند و برای پیدا کردن او خود را به بیابان زد و در نهایت وقتی که فرزند دلبند خود را پس از هزاران مشقت پیدا کرد و با وجود تمام تلاشش برای اینکه فرزندش او را به خاطر اورد اما او مادرش را نشناخت و با انداختن تیری به طرف مادرش او را کشت بنابرین ما هم اگه سعی کنیم مانقورت های جامعه خود را به اصلیتش باز گردانیم تنها نتیجه ان اسیب دیدن خودمان خواهد بود انها هزگر به اصلیت خود باز نخواهند گشت هر گونه بحث کردن در نهایت باعث اسیب روحی و روانی به خودمان خواهد شد تنها راه این هست که انها را فراموش کنیم و به حال خودشان رها سازیم انها جر بردگی هیچ کاری از دستشان بر نمی اید و تا ابد نیز در همین وضعیت خواهند بود انها تمام گذشته و پدر و مادر خود را فراموش کرده اند و دشمن منیت انها را از انها گرفته است و از خود اختیاری ندارند  

 شعر استاد شهریار در استقبال دیدار "رستم علییف" ادیب جمهوری آذربایجان

بیر قرن ده قارداشدان اوزاخلاشماق اولورموش؟
قارداش دئیه، بیرعومر، سوراغلاشماق اولورموش؟
بیردنده، بوقارداشلا، قوجاقلاشماق اولورموش؟
بونلار بئله کی عرض ائله دیم، گلدی و اولدی
من هر نه محال فرض ائله دیم، گلدی و اولدی

بیز آیریلالی قرن ایدی، قارداشلاریمیزدان
لش لر کیمی آیری دوشه لی باشلاریمیزدان
اوزموش الی قافقازی قارینداشلاریمیزدان
گؤر من نه حال اوٌلام بئله دستانی گؤرنده
بیردنده علی یف کیمی اصلانی گؤرنده

قارداش! گؤزوم آختارمادا قوی بیرسنی تاپسین
عشقیم، طلیسیم داغلاری فرهاد کیمی چاپسین
دشمن واریسه امجگینی، تندیره تاپسین
حسرت قالالی بیز سیزه، بیر قرن یاریم دیر
آغلاگؤزومون شاهدی، شعریم، سه تاریم دیر

اووردش «فاش آلان حلمه» گؤزو فاشدان آییرمیش
جلاد قمه سیله، بدنی باشدان آییرمیش
جاندان جیگری، قارداشی-قارداشدان آییرمیش
بیر ملته دنیا بوبی، بیر فاجعه دوغموش
بیز ائللرین او قهرمان احساسینی بوغموش

یاتسین یاوا گؤزلر، هله لیک بختی اویاندیم
ائل - آرخاما چاتیقدا بوگون آرزیما چاتدیم
قارداش سنی تاپدیقدا، غمی غصه نی آتدیم
سانکی باکی نی، گنجه نی وئردین منه قادراش
تاپدیم ائلیمی - آرخامی، قوربان سنه قارداش

سن تحویل آلیرسان منی، قارداش دا سانیرسان
مین لر یاد ایچینده منی گؤرجکده تانیرسان
قلبیمده، دیلیمده نه سؤزوم وارسا قانیرسان
«رستم» باکیدان سویته منه، جان سنه قوربان
تبریز سنه لایق نه؟ تهران سنه قوربان!

قارداش یئنه سنسن کی دالیمدا دایانیب سان
قارداش یاتا بیلمزسه، اویوبکن، اویانیب سان
من هر اودا یانمیشسام، اونا سن ده یانیب سان
یاد قارداش اولانماز بیزه، قارداش دا یاد اولماز
قلبیم سن ایله شاد اولی، سن سیزده شاد اولماز

سیزلرجه بؤیوک انقلابیز، خلقی آییتدی
چاپقین مال اولان، مال - داوار اولسون دافاییتدی
آمما بیزیم انسانلاریمیز گئتدی کی گئتدی!
قافقاز قاییدیب دؤنمه دی ئوز کژ مداریندان
قسمت هله یوخ شهریارا «بختیار» یندان

«رستم»، سنه قوربان! بو سلامی گؤتوررسن
او قهرمان ائللرده گزر کن، یئتیره رسن
اوردان دا گلنده، بیزه شادلیق گتیره رسن
دئینه «دومرول» بورجینی دوشمان ییخا بیلمز
قارداش نه قدر یادلاشا، باددان چیخا بیلمز

سارقیندی اوسوسنلره سونبوللره کؤنلوم
بولبول کیمی قان دیر، او قبزیل گوللره کؤنلوم
«واحد» لره «قابیل» لره «بولبول» لره کؤنلوم
شاعر اولالی بور جلودی «صابر» لره روحوم
«ووروغون» دی «سلیمان» کیمی ساحرلره روحوم

«راحیم» لی «سلیمان» لی گؤوروم «بختیار» اولسون
«گولگون» باجیم «آذر» قادینی برقرار اولسون
«عثمان» - «نبی» - «کورچایلی» - «رسول» - «توده» وار اولسون
فرصتده «سهند» ایله سیزه گول سپه ریک بیز
هر گؤزسیزی گورموشسه، او گؤزدن أوپه ریک بیز

عشقینده کؤنول گؤز یولاتیکمیش، یاری گؤزلر
کونلوم یار ایتیرمیش، آرایوب - آختاری گؤزلر
دیل صبر ائله ییب دینمه سه ده، یالواری گؤزلر
عاشق گؤزودیر، چشمه زمزم ده دئیه رلر
هجران اودودیر، ناز جهنم ده دئیه رلر

بیر گون اولی کی، فاتحه بیز ساغ - سولاوئرریک
دنیا هامی بیر ملت اولوب قول - قولاوئرریک
دشمن ده محبت تاپا، بیزلر یولاوئرریک
قارداش اوزونه حسرت اولوب چکمم او گون آه
خلقی اودا یاندیرماغا، بیر تک قالی آللاه

1349

فیکیر محتاجییام ، فیکیر محتاجی

ائله بیر فیکیر کی او منه رهبر

من اونا عادیجه بیر عسگر اولام

اونون عشقی ایله دوغسون سحرلر

من اولون یولوندا سفربر اولام

یئریمدن اویناتسین منی توپ کیمی

جانیمدان چیخاتسین اتالتیمی

اوفیکیر- اؤز یولوم اؤز آدیم اولسون

او منیم ان موحکم قانادیم اولسون

دؤنوب ایلدیریما قوی ویرسین منی

اولدوزدان اولدوزا اوچورسون منی

ائله بیر فیکیر کی او منه جاندان

داها عزیز اولسون

جان اونودولسون.

منیم گونلریمه بیر یون بیر سوکان

منیم ایل لریمه او، عنوان اولسون

ائله بیر فیکیر کی یانسین اود تکین

ظولمت ایچینده ده یول وئرسین منه

ائله بیر فیکییر کی گؤردوکلریمین

ایچینی ،مغزینی گوسترسین منه

اونو سو کئچیریب ، اود اریتمه سین

یولوندا یای کیمی گریلیم من

عؤمرومون سونونا چاتسین بیتمه سین

اونو نوه مه ده وئره بیلیم من

ائله بیرفیکیر کی ، آرزودا کام دا

اونون هاواسیله بسلنسین مودام

ائله بیر فیکیرکی قولاقلاریمدا

دؤیوش نغمه سی تک سسلنسین مودام

ائله بیر فیکیر کی او گولن کیمی

حیکمتلر آچیلسین

معنا دورولسون.

نه یه توخوندوسا ، بیر اکسیر کیمی

اونون دئیه رینی بیلدیرن اولسون

ائله بیر فیکیر کی تاپینیب اونا

یولونا گووه نیم

غرورلانیم من.

اوچوم او آمالین سونسوز لوغونا

زیروه لر باشیندا زیروه لنیم من.

گؤزه گورونمه ین عؤمور یولومدور

خیاللا ، ایمانلا، دولو فیکیرلر.

منیم سحریمین دان شفقلری -

صاباحین کؤرپوسو ، یولو فیکیرلر

ظولمتین ایچینده اولدوز تک یانار

دنیز تک قوورولار ، گؤل تک چالخانار

آخیر منزیلینی بیر معبد سانار

موقدس فیکیرلر، اولو فیکیرلر.

بعضاً ناله چکیب ، توکر گؤز یاشی

همیشه اؤزومله دورار یاناشی .

اؤزومون حاکیمی ، سؤزومون باشی

عشقیمین ، آرزومون قلو فیکیرلر.