ایرک بیتیک / تورک دونیاسی نین ایلک کتابلاری

ایرک بیتیک ان آزی مین ایلدن آرتیق بیر تاریخه باغلی دیر. ایلک دفعه 1907جی ایلده مجار آراشدیریجیسی اولان آورل اشتین چین اؤلکه سی نین کانسو ایالتینده دونهوآنگ شهرینده یئرله شن بین بودا ماغاراسیندان تاپمیشدیر. بو الیازما نوسخه بوگون لندن ده بریتیش موزیوم دا 8212 نمره سی آلتیندا ساخلانیلیر.

   بو الیازما نوسخه 6/13 * 8 سانتی متر اؤلچوسونده و 57 صحیفه لیک بیر کتابدیر. صفحه لرین هر ایکی اوزو ده یازیلیمیشدیر. بو الیازما چوخ احتمال کی 12 یوز ایل عمرو اولموش اولا، هر حالدا مین ایلدن آرتیق دیر و اویغور خطی ایله یازیلمیشدیر.

   بوگونه کیمی بؤیوک عالیم لر بو الیازما حاققیندا آراشدیرمالار ایره لی آپارمیش، او جمله دن ویلهلم تامسون، حسین نامق اورخون، سرگای مالوف، تتسورو ایکدا، طلعت تگین، الیسا شوکورلو، یوسف محمداوو، ابوالفضل رجب اوو و . . . آد آپارماق اولار.

   ایرک بیتیک بیر فال و طالعه باخماق کتابی دیر. ایرک بیر سیرانین نظریجه عربجه اولان عرق کلمه سی دیر. بیر حالدا کی عرق 15 – 16جی یوزایللرده تورکجه میزه داخیل اولموش و بو سؤزجوک اصیل تورکجه اولاراق فال معناسیندادیر. بیتیک ده تورکجه سؤزجوک اولاراق کتاب معناسیندادیر. بئله لیکله ایرک بیتیک فال کتابی اولمالیدیر.

   آراشدیریجی عالیم لر بئله بیر علمی 3000 ایل بوندان اوّل بیر چین عالیمینه عایید بیلیرلر. و یئنه دئییلیر کی میلاددان اؤنجه بو عالیم تورک دالغالاری اساسیندا بئله بیر کتاب یازمیش و بلکی ده چینجه یازمیشدیر! آۀنجاق بو الیازما اوستونده چین خطی ایله ده یازیلار واردیر. اما تمام آراشدیریجیلار بو علامتلری و یازینی تورک دامغالاریندان یارارلاناراق اویغور خطی ایله یازیلماسینی دئمکدن چکیامه میشلر. ایرکه نئجه باخیلیر؟

ایرک بیتیک ده پروسئس بئله سیرالانیر:

1-     ایرک (فال) چوبوقلاری آتیلیر.

2-     گلن نمره یه گؤره ایرک اوخونور.

3-     ایرکین یاخشی یا پیس اولماسی بیلدیریلیر.

چوبوقلار اوج دانادیر. چوبوق اوستونده یازیلان نقطه سایلار (اولجای سایلار = بخت یا طالع سایلاری) 3 دفعه اوخونمالی دیر. یا اوچ دفعه قوبوق آتیلیر و یا اوچ چوبوق آتیلیر. هر نمره اؤزلویونده 1، 2، 3، و یا 4 اولا بیلر. 4 اوزو اولان بیر چوبوغو اوچ دفعه آتیب، اولجای سایلاری نین چیخماسینی ایسته دیگیمیزده ساده بیر ریاشی حسابلاما ایله 4*4*4= 64 حسابلانیر. بو، او دئمکدیر کی 64 دانا ایرک احتمالی واردیر. بو ساده حسابلاما اوزه رینده ایرک لرین یازیلدیغی دوشونولسه ده، عمومی لیکده 65 ایرکین اولماسی بو قایدانی پوزموشدور. آیریجا 1-1-3، 1-2-4، و 1-1-3 اولجای سایلاری اکسیک ایکن، 1-1-4، 3-1-3، ایرک لری آرتیق دیر. 3-4-1 سایی ایسه اوچ دفعه تکرارلانمیشدیر. بو تکرارلانمالاردا متن لر فرقلی، ساده جه اولاراق اولجای سایلاری عینی دیر. آتیلان ایرک لرده بیر – بیری نین عینی اولان اولجای سایلاریندان هانسی ایلک اوخوناجاق؟